درد مداوم سر، که به آن سردرد گفته می‌شود، به شکل‌های بسیار متفاوتی بروز پیدا می‌کند. تخمین زده می‌شود که حدود 99 درصد از جمعیت در بخشی از زندگی‌شان سردرد را تجربه کرده‌اند، از شکل‌های رایج آن همچون سردرد ناشی از تنش و سردرد خوشه‌ای گرفته تا شکل‌های نادرتر همچون میگرن چشمی یا دهلیزی.
کاملاً قابل درک است که وقتی سرتان درد می‌کند، بدترین فکروخیال‌ها را بکنید، ولی باید دانست که بیشتر سردردها دلیل نهفتۀ خطرناکی ندارند. حتی اگر هم داشته باشند، یاد گرفتن نشانه‌های خطر می‌تواند کمکتان کند که بدانید چه زمانی باید نگران سردردهایتان بشوید.
دلایلی که سردرد را نگران‌کننده می‌کند
نشانه‌هایی هستند که معلوم می‌کنند چه زمانی باید نگران سردرد بشویم. دانستن اینکه حواستان باید به چه چیزهایی باشد، می‌توان یاری‌تان کند که تصمیم بگیرید چه زمانی باید به مشاورۀ پزشکی بروید.
شروع شدید و ناگهانی
سردرد کشنده‌ای که ناگهانی به سراغتان بیاید، که گاهی در توصیفش می‌گویند بدترین دردی است که فرد احساس کرده، نیاز به توجه پزشکی فوری دارد. پارگی عروق می‌تواند موجب این نوع سردرد بشود، در کنار نشانه‌های دیگری از قبیل:
• تهوع
• دوبینی (درک شیء منفرد به صورت تصویری مجزا به وسیلۀ هر یک از چشم‌ها)
• حمله‌های صرعی
• حساسیت به نور
• فقدان هشیاری
• توقف قلب
توأم شدن با تب یا خشکی گردن
سردرد همراه با تب یا خشکی عضلات گردن ممکن است نشان‌دهندۀ وجود عفونتی باشد که دارد بر مغز یا نخاع شوکی تأثیر می‌گذارد. این عفونت به نوعی التهاب منجر می‌شود:
• مننژیت: عفونت غشاهای دور نخاع شوکی و مغز
• التهاب مغز (انسفالیت): عفونت مغز
• التهاب نخاع: عفونت نخاع شوکی
• انسفالومیلیت: عفونت مغز و نخاع شوکی، هر دو باهم
عفونت‌های درمان‌نشدۀ مغز یا نخاع شوکی ممکن است به وضعیت‌های پیچیده‌ای همچون آسیب دائمی مغز و اعصاب منجر شود. درمان سریع نیز البته می‌تواند شانس بهبودی کامل را افزایش دهد. براساس نوع عفونت، درمان شامل داروهایی همچون آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدویروس می‌شود.
سابقۀ تومور
نئوپلاسم، یا تومور، تجمع نامتعارف بافت است. نئوپلاسم ممکن است بدخیم (سرطانی) یا خوش‌خیم (غیرسرطانی) باشد. وجود سابقۀ تومور، چه در خودتان و چه در خانواده‌تان، احتمال ایجاد تومورهای جدید را افزایش می‌دهد. معمولاً نشانه‌های دیگری نیز در کنار سردرد وجود دارند. ممکن است فردی نئوپلاسم مغزی داشته باشد و تنها علامتش سردرد باشد، ولی چنین وضعیتی فقط 1 درصد احتمال وقوع دارد. سایر نشانه‌هایی که باید مراقبشان بود عبارت‌اند از:
• مشکلات حافظه
• گیجی
• ضعف و بی‌حالی
• نشانه‌های کانونی عصب‌شناختی (نقص کارکردی مغز یا عصب)
• حملۀ صرعی
ممکن است تومور خوش‌خیم باشد و همچنان باعث بروز این نشانه‌ها بشود. براساس پژوهشی در سال 2019، سردردهای مرتبط با تومورهای مغزی با فعالیتی که فشار درون‌جمجمه‌ای را افزایش می‌دهد نیز وخیم‌تر می‌شوند، از قبیل:
• خم شدن
• استفراغ
• سرفه
تغییر در الگوی سابق
اگر شما سابقۀ بروز سردردهای تکرارشونده دارید، لازم نیست نگران یک دورۀ دیگر از درد در سرتان بشوید، حتی اگر این درد متفاوت باشد با آنچه بدان عادت دارید. شاید شدت سردرد تغییر کرده یا در ناحیۀ متفاوتی از سرتان ایجاد شده است. تغییر در نوع یا الگوی سابق سردردتان ممکن است دلیل نگرانی شود، چرا که در افراد دارای اختلالات سردرد اولیه همچنان ممکن است شرایطی پیش بیاید که موجب بروز سردردهای ثانویه بشود.
راه‌اندازی بر اساس وضعیت بدن
اگر سردرد شما بر اساس وضعیت و حالت بدنتان شدیدتر یا آرام‌تر می‌شود، این یکی از نشانه‌های مشکل جدی بالقوه‌ای مربوط به مایع مغزی-نخاعی (CSF) است. تحقیقی در سال 2022 اعلام کرد که سردردهای وضعیتی مربوط به نشت CFS در وضعیت ایستاده تشدید می‌شود و هنگامی که دراز کشیده باشید، بهبود می‌یابد. اگر شما نشت مایع مغزی-نخاعی یا تغییرات فشار خون داشته باشید، ممکن است دچار سردرد وضعیتی بشوید که به آن سردرد در حالت ایستاده هم می‌گویند.
ایجادشده بر اثر سرفه
وجود سردرد طولانی و دردناک که پس از سرفه‌هایتان رخ می‌دهد می‌تواند دلیل دیگری باشد که به دکتر مراجعه کنید. طبق پژوهشی در سال 2021، سردرد سرفه‌ای با میگرن و سردرد ناشی از تنش مرتبط است. سردرد خفیف ناشی از سرفه معمولاً نگران‌کننده نیست، ولی اگر سردرد شما همراه با علائم دیگری مانند از دست دادن تعادل، سرگیجه یا ضعف و بی‌حالی رخ می‌دهد، ممکن است نشان‌دهندۀ وجود مشکل دیگری باشد، از قبیل:
• بدشکلی کیاری
• تغییرات در فشار مایع مغزی-نخاعی
• تومور مغزی
• آنوریسم مغزی
نشانه‌های عصب‌شناختی که باید مراقبشان بود
نشانه‌های عصب‌شناختی به مغز، نخاع شوکی و عصب‌های محیطی مربوط می‌شوند. این نشانه‌ها زمانی با سردرد همراه شوند که معمولاً عامل پنهان دیگری هم وجود دارد که نیازمند درمان پزشکی است. اگر سردرد شما نیز با این نشانه‌ها همراه است، به پزشک مراجعه کنید:
• تغییراتی در بینایی
• ضف و بی‌حالی
• گیجی
• ضعیف و ناتوان شدن
• از دست دادن تعادل
• کرختی یا مورمور شدن
نشانه‌های اولیۀ سکته
سکته می‌تواند باعث آغاز ناگهانی هر کدام از این موارد بشود:
• ضعف و کرختی، معمولاً در یک سمت بدن
• گیجی
• مشکل داشتن در حرف زدن یا فهمیدن زبان
• مشکل بینایی در یک یا دو چشم
• از دست دادن تعادل یا سرگیجه
• فقدان هماهنگی یا دشواری در راه رفتن
• سردرد شدید بدون دلیل واضح
آزمودن این موارد می‌تواند کمکتان کند که تشخیص دهید آیا سکته است یا نه. اگر هر کدام از اینها را دیدید، فوراً به اورژانس، شمارۀ 115، زنگ بزنید:
1- صورت: عدم تقارن غیرعادی یا کج شدن یک طرف صورت
2- بازوها: ناتوانی در بلند کردن هر دو بازو بدون افتادن به پایین
3- تکلم: تکلم عجیب یا جویده‌جویده
4- زمان: طبق اعلام مرکز پیشگیری و کنترل بیماری، مؤثرترین درمان سکته فقط ظرف 3 ساعت از بروز علائم اولیه ممکن است.
سردرد اولیه در مقایسه با سردرد ثانویه
سردرد ممکن است بسیار آزارنده باشد و فرد را از پا بیندازد، ولی حدود 90 درصد سردردها نتیجۀ نوعی اختلال سردرد اولیه‌اند؛ یعنی نوعی از سردرد که هیچ دلیل شناخته‌شدۀ پاتولوژیکی (بیمارگون) ندارد. مثال‌های رایج سردرد اولیه عبارت‌اند از:
• میگرن
• سردردهای خوشه‌ای
• سردردهای ناشی از تنش
سردردهای ثانویه آن دسته از سردردها هستند که به مشکل پزشکی پنهان دیگری وابسته‌اند. نمونه‌های رایج سردردهای ثانویه عبارت‌اند از:
• بیماری عروقی
• تروما
• عفونت
سردرد ناشی از مشکل سلامت روان نیز از نوع ثانویه محسوب می‌شود. آسیب جسمانی یکی از دلایل رایج سردردهای ثانویه است. سردرد سرویکوژنیک ناشی از آسیب عضلانی یا سردرد ناشی از ضربۀ مغزی مثال‌هایی از این نوع‌اند. اگر پس از ضربۀ مغزی به میزان کافی استراحت پس از حادثه دریافت نکنید، ممکن است مشکلات دنباله‌داری برایتان ایجاد شود، پس مهم است به یاد داشته باشید این نوع آسیب حتی ممکن است بدون اثر مستقیم بر سر نیز رخ بدهد. انجمن جراحان مغز و اعصاب آمریکا (AANS) اعلام کرده که رخدادهای سریع افزایشی-کاهشی همچون آسیب‌های انفجاری یا رگ‌به‌رگ شدن بدون اثرگذاری بر سر می‌توانند باعث ایجاد ضربۀ مغزی بشوند.
سردرد پس از آسیب
سردردهای خفیف سرویکوژنیک یا ناشی از ضربۀ مغزی با استراحت و مراقبت خانگی می‌توانند برطرف شوند. ولی برخی سردردهای پساآسیبی جدی‌ترند. اگر نشانه‌های پساآسیبی شما اینها باشد، به پزشک مراجعه کنید:
• سردرد دائمی و افزاینده
• حالت تهوع
• تشنج یا حملۀ صرع
• هماهنگی کاهش‌یافته
• ضعف یا کرختی
• تغییرات رفتاری
• تکلم بریده‌بریده
• اندازۀ متغیر مردمک چشم
• گیجی
• تغییرات خلق‌وخو
• فقدان هوشیاری یا خواب‌آلودگی مفرط
این علائم ممکن است نشان‌دهندۀ عوارض بالقوۀ پساآسیب باشند، مانند وجود لخته‌های خونی در مغز.
برای سردرد پیش چه دکتری باید رفت؟
برای کمک به رفع سردرد، شاید پزشک عمومی‌تان بتواند روش‌های درمانی را بهتان توصیه کند. در غیر این صورت، می‌تواند شما را به نورولوژیست (متخصص اعصاب) ارجاع بدهد. تخصص نورولوژیست در مشکلات مربوط به مغز، نخاع شوکی و عصب‌های محیطی است. نورولوژیست با ابزارهایی همچون آزمون‌های نورولوژیکی و امتحان‌های تصویری می‌تواند به دنبال دلایل سردرد بگردد.
بیایید جمع‌بندی کنیم
بیشتر سردردها از نوع اولیه‌اند؛ یعنی دلیل شناخته‌شدۀ پاتولوژیکی ندارند و البته معمولاً هم نگران‌کننده نیستند. سردردهای ثانویه ممکن است دلیل شناخته‌شده‌ای داشته باشند که جدی نیست، مانند سردرد سرویکوژنیک ناشی از رگ‌به‌رگ شدن. سایر سردردهای ثانویه دلایل جدی‌تری دارند که به رسیدگی پزشکی فوری نیاز دارند، مانند سکته یا تومور مغزی. اگر ضروری باشد، پزشک عمومی‌تان می‌تواند شما را به نورولوژیست ارجاع بدهد تا آزمون‌ها و روش‌های درمانی بیشتری را بررسی کنید.
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید