ارتباط بین ADHD و بازی‌های ویدئویی

طبق اعلام وب‌سایت فرانتیِرز، حدود 91 درصد از کودکان 2 تا 17ساله بازی ویدئویی می‌کنند. دیگر بر کسی پوشیده نیست که بازی‌های ویدئویی به اندازۀ تماشای تلویزیون رایج شده‌اند. بزرگسالان 18 تا 36 ساله زمان بیشتری به بازی‌های ویدئویی اختصاص می‌دهند تا تماشای برنامه‌های تلویزیونی. پژوهشی در سال 2021 نشان داد کودکانی که ADHD دارند بیش از سایر کودکان هم‌سن خود وقتشان را صرف بازی ویدئویی می‌کنند. این استفادۀ زیاد و نشانه‌های پایدار ADHD خیلی‌ها را به این پرسش رسانده: آیا اینها یکدیگر را تشدید می‌کنند؟

 

پیوند بین ADHD و بازی‌های ویدئویی 
یافتۀ دیگر پژوهش سال 2021 این بود که شدت وسواس بازی ویدئویی مقارن است با شدت نشانه‌های ADHD:
•    تکانش‌گری
•    بی‌توجهی
•    بیش‌فعالی
هرچه نشانه‌ها قوی‌تر باشد، احتمال بروز رفتارهای وسواسی نیز بیشتر می‌شود. نویسندگان شفاف‌سازی می‌کنند که به نظر نمی‌رسد ابتلا به ADHD باعث اعتیاد به بازی ویدئویی می‌شود، ولی ADHD را باید فاکتوری مؤثر در اختلالِ بازی دانست. درو لایتفوت، راهنمای بالینی در مرکز تریووُرکز در فیلادلفیا و استاد پژوهش سلامت در دانشگاه لاسَل، می‌گوید: «افراد دارای ADHD به صرف زمان بیشتر برای بازی ویدئویی مستعدترند، ولی این بازی باعث ADHD نیست.» البته این خبر برای مبتلایان به ADHD (و والدین یا مراقبان آنها) تماماً خبر بدی نیست. پژوهشی در سال 2015 بازی‌های ویدئویی را به‌عنوان ابزار تشخیصی و درمانی بالقوه معرفی کرد. 

طبق یافته‌های پژوهشی قدیمی‌تر در سال 2002، انجام بازی‌های ویدئویی می‌تواند به بهبود این موارد کمک کند:
•    توانایی تجسم فضایی
•    مهارت‌های اجتماعی، مهارت‌های زبانی
•    مهارت‌های ریاضی
•    خواندن
 همچنان پژوهش‌های متعددی در جریان‌اند که مزایای بالقوۀ پرداختن به بازی‌های ویدئویی و ظرفیت‌های بالقوه‌شان را به‌عنوان ابزارهای درمانی بررسی می‌کنند.

 

آیا بازی‌های ویدئویی باعث ایجاد ADHD می‌شوند؟
اگر خلاصه‌اش را بخواهید، نه. لایتفوت این‌طور توضیح می‌دهد: «ADHD وضعیتی عصب‌شناختی است که بر اثر ژنتیک ایجاد می‌شود.» هرچند هنوز پژوهشگران باید سازوکارهای دقیقی را پیدا کنند که موجب ADHD می‌شود، بیشتر متخصصان بر این باورند که عاملش ژنتیکی و ارثی است. اگر یکی از والدین شما یا خواهر و برادرتان ADHD داشته باشد، احتمال تشخیص ADHD در شما به طرزی معنادار بیشتر است. البته چند مورد منفرد هم هست که ضربه‌های شدید به سر منجر به تشخیص ADHD شده، ولی این نمونه‌ها نادرند. بین ADHD و بازی ویدئویی رابطه‌ای قوی برقرار است. اشخاص مبتلا به ADHD تمایل دارند که زمان بیشتری به بازی ویدئویی اختصاص دهند. آنهایی که نشانه‌های شدیدتری دارند به بازیِ بیشتر علاقه‌مندند. پژوهشی در سال 2021 دریافت که «به نظر می‌رسد نشانه‌های ADHD و اعتیاد به بازی ویدئویی با یکدیگر رابطه‌ای دوطرفه دارند که در آن نشانه‌های ADHD موجب می‌شوند بازی ویدئویی دلپذیرتر شود، درحالی‌که خودِ بازی هم، از طریق فراهم‌سازی رضایت فوری، نشانه‌های ADHD را وخیم‌تر می‌کند.» پژوهش دیگری در سال 2018 نشان داد که افراد دارای ADHD احتمال بیشتری دارد که معتاد بازی ویدئویی بشوند و از این میان در آنهایی که قوی‌ترین نشانه‌ها را دارند این احتمال بیشتر است.

 

زیاد یعنی چقدر؟
خیلی از والدین نگران زمانی هستند که فرزندشان صرف نشستن پای مانیتور می‌کنند، چه ADHD داشته باشد و چه نداشته باشد. اگر کودکان دارای ADHD با احتمال بالاتری در معرض اعتیاد به بازی ویدئویی هستند، این نگرانی‌ها ممکن است افزایش یابد، ولی نیازی نیست وحشت‌زده شوید. به گفتۀ لایتفوت، «بازی ویدئویی درمجموع برای اکثر بچه‌ها روش سالمی برای برون‌ریزی است» و هرچند «سازمان بهداشت جهانی اخیراً اختلال بازی را به فهرست تشخیص‌های خود افزوده است»، بیشترِ کودکان به احتمال زیاد مشمول آن نمی‌شوند.
برای اینکه تشخیص دارای صلاحیت لازم باشد، الگوی رفتاری باید به شکلی قوی بر اینها تأثیر بگذارد:
•    کارکرد شخصی
•    تعامل خانوادگی
•    تعامل اجتماعی
•    موفقیت تحصیلی
•    موفقیت شغلی
•    سایر حوزه‌های مهم کارکرد
لایتفوت می‌گوید که علائم باید دست‌کم به مدت 12 ماه حضور داشته باشند.

 

مزایای بازی‌های ویدئویی چیست؟
مجموعه‌ای از پژوهش‌های در حال افزایش تأثیرات مثبت بازی‌های ویدئویی را یافته‌اند، ازجمله پژوهش اخیری که نشان می‌دهد انجام دادن بازی‌های ویدئویی می‌تواند هوش کودکان را تقویت کند. لایتفوت می‌گوید: «نشان داده شده که استفادۀ متعادل، مداوم و عامدانه از بازی‌های ویدئویی باعث کاهش نشانه‌های استرس، افسردگی، اضطراب و تنهایی می‌شود و درعین‌حال نشانه‌های اعتمادبه‌نفس، عزت نفس و استقلال شخصی را افزایش می‌دهد.

پژوهش قدیمی‌تری که پیش‌تر به آن اشاره شد مزایای بالقوۀ بازی‌های ویدئویی را چنین برمی‌شمرد:
•    هوش فضایی بهبودیافته
•    توانایی بهتر در هدف‌گذاری
•    خلاقیت افزایش‌یافته
•    خودانگارۀ بهتر
•    مهارت‌های زبانی بهبودیافته
•    مهارت‌های ریاضی بهبودیافته
•    توانایی خواندن بهبودیافته
•    مهارت‌های اجتماعی بالاتر
پژوهش قدیمی دیگری، متعلق به سال 2009، دریافت کودکانی که بازی ویدئویی می‌کنند سریع‌تر از کودکانی که چنین بازی‌هایی نمی‌کنند قادرند بین تکالیف و وظایف مختلف جابجا شوند و از یکی به دیگری بروند. چنین چرخشی می‌تواند خصوصاً برای آن دسته از کودکان مبتلا به ADHD مفید باشد که با انتقال و چرخیدن از کاری به کار دیگر برایشان دشوار است.
پژوهشی به سرپرستی دکتر ایزابلا گرانیک، از دانشگاه رادبود نیمخن واقع در هلند، در بررسی پژوهش موجود دیگری دربارۀ آثار بازی‌های ویدئویی به این نتیجه رسید که انجام دادن این بازی‌ها می‌تواند
•    کودکان را سالم‌تر نگه دارد
•    یادگیری را بهبود دهد
•    به کودکان کمک کند مهارت‌های اجتماعی کسب کنند

پژوهشگران دریافتند که بازی‌های ویدئویی می‌توانند به همۀ شکل‌های مختلف به کودکان کمک کنند، ازجمله:
•    تقویت حافظه، جهت‌یابی فضایی، استدلال و ادراک
•    ایجاد مهارت‌های حل مسئله
•    افزایش خلاقیت
•    بهبود خلق‌وخو و ارتقای آرمیدگی (ریلکس شدن)
•    پیشگیری از اضطراب
•    یادگیری انعطاف‌پذیری و بهتر کنار آمدن با شکست
•    ایجاد مهارت‌های رهبری، ساختاری و همکاری
•    بهبود مهارت‌های ارتباطی و تصمیم‌گیری

 

آیا می‌توان از بازی ویدئویی برای مدیریت ADHD کمک گرفت؟
لایتفوت می‌گوید: «هرچند این بُعد درمانی به‌شدت تازه‌ای است، که به مطالعات بیشتری نیاز دارد، پاسخ کوتاهش این است که: بله، شاید!» در ادامه دو مثال می‌زند: «اولی بازی EndeavorRx است، نخستین بازی ویدئویی مورد تأیید سازمان غذا و داروی امریکا برای درمان ADHD» و «دومی Mightier است، سیستم بازی ویدئویی‌ای که وقتی به همراه روان‌درمانی به کار گرفته شد، توانایی کودکان را در تشخیص و تنظیم هیجانات بهبود بخشید.» دکتر مارک گریفیتس، در مقاله‌اش در اجوکیشن اند هلث، بر برخی از جنبه‌های مفید بازی‌های ویدئویی تأکید می‌کند، ازجمله:
•    به‌عنوان ابزارهای پژوهش و اندازه‌گیری
•    برای جذب شرکت‌کنندگان از فضاهای جمعیت‌شناختی گوناگون
•    برای آزمودن گسترۀ وسیعی از تکالیف و مقیاس‌ها
•    قابلیت یادگیری ساده و سرگرم‌کننده برای شرکت‌کنندگان و آشنا برای بیشتر آنها
•    تجربۀ تازگی، کنجکاوی و چالش
•    ابزار یادگیری ابتکاری و بسیار قابل انطباق

چند بازی ویدئویی محبوب برای کودکان دارای ADHD
•    Angry Birds
•    Bad Piggies
•    Roblox
•    Minecraft
•    Just about any game from the Zelda franchise
•    Guitar Hero
•    Fortnite
•    Animal Crossing
•    Just about any Mario game
•    Pikmin
•    Pokemon
•    Tetris (or similar puzzle games)

چند بازی ویدئویی محبوب برای بزرگسالان دارای ADHD
بعضی از بهترین بازی‌های کودکان را بزرگسالان نیز بسیار دوست دارند، ولی بازی‌های متعددی هم هستند که بهتر است با نظارت بزرگسالان انجام شود یا فقط نوجوانان و بزرگسالان بازی کنند:
•    Age of Empires
•    Sims
•    Rise of Nations
•    Hollow Knight
•    Cuphead
•    Islanders
•    Civilization
•    Katamari Damacy
•    Limbo
•    The Last of Us
•    Mass Effect
•    Red Dead Redemption
•    World of Warcraft
•    Skyrim
•    The Witcher
•    Portal

چند بازی ویدئویی محبوب برای بازی کردن با کسی که ADHD دارد
علاوه‌بر سایر مزایایی که بحث شد، بازی ویدئویی گروهی کردن می‌تواند راهی محشر باشد برای ایجاد پیوند و ساختن ارتباطات شخصی. انبوهی از بازی‌های محشر چندنفره و گروهی وجود دارند که می‌توانید با کسی که ADHD دارد بازی کنید، ازجمله:
•    Minecraft
•    StarCraft *
•    World of Warcraft *
•    Guitar Hero
•    Fortnite
•    It Takes Two
•    Call of Duty *
•    Super Smash Bros
•    Rocket League
•    Overwatch
•    Gears of War *
•    Wii Sports
•    Mario Kart
بازی‌هایی که با علامت * مشخص شده‌اند برای نوجوانان مناسب‌ترند.

 

بیایید جمع‌بندی کنیم
بین ADHD و بازی‌های ویدئویی ارتباطی حتمی وجود دارد، ولی اینها علت و معلول یکدیگر نیستند. کسانی که ADHD دارند ممکن است در معرض خطر بالای رفتار اختلالیِ بازی (گِیمینگ) باشند. هرچه نشانه‌های فرد شدیدتر باشد، این احتمال نیز بیشتر می‌شود.
پژوهش‌ها مزایای متعددی برای بازی‌های ویدئویی معرفی کرده‌اند. انجام بازی‌های ویدئویی می‌تواند اینها را تقویت کند:
•    یادگیری کودکان
•    مهارت‌های اجتماعی
•    حل مسئله
همچنین می‌توان از بازی‌های ویدئویی در قالب ابزارهای پژوهش و اندازه‌گیری نیز بهره برد.
هرچند روشی نسبتاً تازه است، شواهد در حال افزایشی وجود دارد مبنی بر اینکه بازی‌های ویدئویی می‌توانند ابزار مفیدی در مدیریت ADHD باشند. حتی سازمان غذا و داروی امریکا یکی از بازی‌ها، EdneavorRX، را به‌عنوان تنها بازی ویدئویی تجویزی تأیید کرده است.
امروزه بازی‌های ویدئویی به اندازۀ سایر شکل‌های سرگرمی بخشی از جریان غالب فرهنگی شده‌اند. کودکانی که ADHD دارند بیشتر در معرض خطر بروز رفتارهای ناسالم گِیمینگ هستند، ولی اکثر کودکان زمانی را که صرف بازی‌های ویدئویی می‌کنند در محدودۀ سالم نگه می‌دارند.