در جهان امروزی، روابط بین فردی مقوله‌ای پیچیده بوده و نیازمند مشخص کردن مرزهایی سالم برای این روابط است. با این حال، با پیچیدگی انواع روابط، مشکلاتی مانند رفتارهایی با هدف دستکاری و کنترل دیگران به وجود می‌آید.
Manipulative Behavior در ادبیات روانشناسی با مضامینی مانند رفتار دستکاری کننده، کنترلگری هدفمند، یا ایجاد بازی های روانی (Mind Games) شناخته می شود و به اعمالی بر می گردد که، فرد بخواهد برای منفعت شخصی خودش، با الگوهای رفتاری ناسالم، بر دیگران کنترلگری و سلطه داشته باشد.
اگرچه فردی که رفتارهای دیگران را دستخوش دستکاری و تغییر قرار می‌دهد ممکن است بسیار ظریف و هوشمندانه عمل کند، اما تشخیص علائم برای متوقف کردن رفتار و محافظت از خود ضروری است.
اعمال با هدف تغییر رفتار دیگران، می تواند در روابط شخصی و حرفه ای رخ دهد. به مرور زمان این رفتارها باعث عدم تعادل در قدرت افراد شده که منجر به مشکلات بیشتری در مسیر است، می شود. اگرچه به ظاهر بی ضرر هستند، اما می تواند در روابط شخصی و عاطفی، یک رابطه توهین آمیز ایجاد کند که باعث شود طرف مقابل احساس سردرگمی، اضطراب و خستگی روانی کند.
درباره علائم، علل و راهبردهای مقابله با رفتارهای هدفمند کنترلگری بیشتر بدانید:
رفتار دستکاری کننده، می تواند به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه با اهداف مختلف انجام شود. برخی از نشانه های رفتار دستکاری عبارتند از:
- کسی که نقطه ضعف شما را می شناسد و از آن برای منافع شخصی سوء استفاده می کند.
- متقاعد کردن فرد برای دست کشیدن و قطع ارتباط با افراد یا چیزهای مهم در زندگی او، برای ایجاد وابستگی به خود شخص کنترل‌گر.
- پنهان کردن حقیقت، دروغ گفتن و سرزنش افراد با هدف تغییر رفتار دیگران، بدون برعهده گرفتن مسئولیت این رفتارهای هدفمند.
- مورد قضاوت و تمسخر قرار دادن دیگران، به گونه ای که باعث شود افراد احساس ناامنی درحضور فرد قضاوت‌گر و تمسخرکننده داشته باشند.
- و از همه مهم‌تر، رفتارهای منفعل_پرخاشگرانه در هنگام عصبانیت به جای بیان مستقیم نگرانی های خود.
کنترل‌گران، مرزهای رفتاری ضعیفی دارند و در برقراری ارتباط سالم با «نیازهای خود» مشکل دارند. آنها از این تاکتیک ها استفاده می کنند تا شما را سردرگم کرده که قدرت را در موضع فعلی خودتان، کنار بگذارید.
نمونه هایی از انواع رفتارهای کنترل گری:
انجام بازی های روانی باعث ایجاد ترس، زیر سوال بردن استقلال شخصیت فرد، و کاهش اعتماد به خود و دیگران می شود. دستکاری ممکن است دلایل مختلفی برای اعمال داشته باشد. برخی ممکن است بخواهند:
- برخی ممکن است بخواهند از پاسخگویی اجتناب کنند، و دراین حالت به رفتارهای اشاره شده روی می آورند.
- برخی دیگر ممکن است عمداً برای هدفی خاص، با رفتارهای مبهم، سردرگمی ایجاد کنند،
- یا ممکن است با یک ناراحتی روانی که بر رفتار آنها تأثیر می گذارد سر و کار داشته باشند.
درک تاکتیک‌ها و نشانه‌ها می‌تواند به شما کمک کند از تأثیرات مخرب بر آرامش عاطفی و روابط خود جلوگیری کنید.
در اینجا برخی از اشکال رفتارهای دستکاری کننده در روابط عاطفی و یا بین فردی وجود دارد که به معرفی آن ها می پردازیم:
- انتقاد کردن بی دلیل
- ایجاد احساس گناه و شرم در فرد
- انکار رفتارهای هدفمند و نسبت دادن رفتارهای خود به دیگران (فرافکنی رفتار)
- اجتناب از شفاف صحبت کردن درمورد خواسته ی خود
- ایجاد فضای مسموم با پیش برد هدف با ترس و یا تهدید افراد
- نقش قربانی بازی کردن برای دریافت توجه و کنترل رفتار فرد
- نادیده گرفتن عواطف و احساسات دیگران.
برای روشن تر شدن موضوع، به چند نمونه از رفتارهای کنترل گری و دستکاری کننده اشاره می شود:
1. رفتارهای منفعل - پرخاشگر:
افراد منفعل - پرخاشگر با رفتارهای غیرمستقیم به رساندن منظور و مقصود خود به دیگران می پردازند. مانند متلک گفتن، رفتارهای قهری و بی اعتنایی و ... اما این رفتارها همچنان هم نوعی پرخاشگری به حساب می آیند. کسانی که با ارتباط مستقیم مشکل دارند، ممکن است از بدگویی از ویژگی های فرد در غیاب حضور او ، ایجاد احساس گناه در شما، ترغیب دیگران به همراهی با رفتارهای آن ها، یا قهر کردن با شما برای ابراز نارضایتی از رفتار شما استفاده کنند.
تحقیقات نشان می دهد که پرخاشگری منفعل یک مکانیسم دفاعی برای افراد ناپخته و نابالغ از لحاظ عاطفی و هیجانی است.
عشق انفجاری:
بمباران عشق الگوی رفتاری است که در آن شریک عاطفی بیش از حد رفتارهای محبت آمیز ارائه می دهد و توجه افراطی به شریک خود نشان می دهد. این تاکتیک دستکاری شامل، خرید هدیه های گران قیمت مداوم در شروع رابطه، گفتن «من همیشه عاشقت خواهم ماند» در روزهای اول رابطه و رفتارهایی از این جنس برای به دست گرفتن کنترل رابطه و شخص احساسی است. عشق انفجاری ممکن است نشانه ای از برخی اختلالات شخصیت یا سبک های دلبستگی ناایمن باشد.
علل رفتارهای کنترل گرایانه و دستکاری کننده:
افراد از بازی های دستکاری روانی برای حفظ قدرت و کنترل بر دیگران استفاده می کنند. این رفتار با اشکال سالم نفوذ اجتماعی متفاوت است، زیرا تبادل عادلانه ای بین افراد وجود ندارد و یک نفر از دیگری برای برآوردن منافع و نیازهای شخصی خود استفاده می کند.
رفتارهای کنترل گری مزمن می تواند ناشی از عوامل زیادی باشد مانند:
سابقه خانوادگی: بزرگ شدن با اعضای خانواده کنترل گر می تواند به طور قابل توجهی بر مکانیسم های بقای افراد تأثیر بگذارد. در خانواده‌های ناکارآمد که ممکن است نیاز به دستکاری دیگران برای اجتناب از تنبیه یا برآورده کردن نیازهای اولیه‌شان روال عادی باشد، ممکن است افراد یاد بگیرند که با دیگران تعامل ناسالم داشته باشند. آنها ممکن است الگوها و رفتارهای ارتباطی ناسالم را یاد گرفته باشند و برای قدرت، کنترل، عشق یا سایر موارد، با کنترل گری رفع نیاز کنند.
شرایط ناراحتی های روانی: رفتارهای دستکاری مزمن با افرادی که سبک های دلبستگی ناایمن ، طرحواره ها و تله های ناکارآمد ذهنی و شرایط سلامت روانی مانند اختلال شخصیت مرزی و یا اختلال شخصیت خودشیفته دارند مرتبط است.
سابقه سوء استفاده: تجربه انواع خاصی از سوء استفاده می تواند باعث شود که شخصی در ارتباط مستقیم با نیازهای خود احساس ناامنی کند و او را مستعد ایجاد رفتارهای دستکاری کند.
درمان رفتارهای دستکاری کننده:
کنترل گری طولانی مدت می تواند بر روابط نزدیک بین دوستان، خانواده، شریک عاطفی و همکاران تأثیرات منفی بگذارد. این نوع از رفتارها، می تواند کیفیت روابط را بدتر کند و منجر به سلامت روانی ضعیف یا پایان دادن به رابطه شود. برخورد با این رفتار سمی می تواند خسته کننده شود. درمان افرادی که رفتارهای دستکاری دارند به ریشه و علت موضوع بستگی دارد. اگر مشکل سلامت روانی باعث آن شود، روان درمانی های تخصصی لازم است.
در اینجا چند راه برای تعیین حد و مرز در روابطی که رفتارهای کنترل گرایانه در آنها وجود دارد آورده شده است:
- به طور واضح و مستقیم در مورد آنچه نیاز دارید یا دوست ندارید، ارتباط برقرار کرده و صحبت کنید.
- حتما در روابط خود، حدود و مرزها را تعیین کنید و هنگامی که متوجه شدید رفتارهای کنترل گری در حال وقوع است، به شخص اطلاع دهید که در صورت ادامه ی شرایط، فضا را ترک کرده و درآن موضوع مشارکت نخواهید کرد.
- فرد متخصصی را در زندگی داشته باشید که الگوهای رفتاری سالم و ناسالم را بشناسد، و در شرایط پیش آمده از او در مورد این موضوع راهنمایی بخواهید.
بیایید باهم جمع بندی کنیم:
طبیعی است که افراد در روابط رو به رشد خود با مشکلاتی مواجه شوند. گاهی اوقات این مسائل ناشی از احساسات و نیازهای برآورده نشده باشد. یکی از مشکلاتی که می تواند در هر نوع رابطه ظاهر شود، کنترلگری هدفمند، راه انداختن بازی روانی و دستکاری رفتار دیگران است.
دستکاری می تواند به اشکال مختلف اتفاق بیفتد. افرادی که دیگران را دستکاری می کنند ویژگی های مشترکی از جمله: مقایسه کردن، استفاده از نقاط ضعف افراد، ایجاد حس ناامنی، ابهام و ایجاد سردرگمی در روابط دارند که می توانید با شناخت آن ها از بروز مجدد این رفتارها جلوگیری کنید.
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید