درست است که همیشه و در همۀ موارد سوءاستفاده چنین اتفاقی نمی‌افتد، ولی گاهی رفتار سوءاستفاده‌گرانه در روابط به شکل چرخه نمایان می‌شود که البته می‌تواند به‌طرزی اعتیادآور دردناک و گیج‌کننده بشود.
سوءاستفاده برای همۀ آدم‌ها یا در همۀ موقعیت‌ها یکسان به نظر نمی‌رسد. حتی در یک رابطۀ مشخص هم رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه ممکن است از زمانی به زمانی دیگر تغییر کند و، در بعضی موارد، ممکن است به نظر برسد که تمام شده ولی دوباره پیدایش می‌شود. به چنین پدیده‌ای معمولاً چرخۀ سوءاستفاده گفته می‌شود.
نکتۀ مهمی که باید به یاد داشته باشید این است که این چرخۀ سوءاستفاده را می‌توان متوقف کرد.
تعریف سوءاستفاده
سوءاستفاده به تمام اعمالی گفته می‌شود که هدفشان ایجاد کنترل یا آزار یک فرد دیگر است. سوءاستفاده غالباً به کرسی نشاندن و نمایش دادن قدرت و کنترل روی یک انسان دیگر را شامل می‌شود. سوءاستفاده شکل‌های مختلفی دارد: جسمی، جنسی، زبانی، اقتصادی یا روان‌شناختی.
چرخۀ سوءاستفاده در رابطه: 4 مرحله
چرخۀ سوءاستفاده یا چرخۀ خشونت مفهومی است که اولین بار لِنور ای. واکر، روان‌شناس، در دهۀ 1970 آن را ثبت کرد.
واکر، از طریق مشاهدات گسترده و فرایندهای مصاحبه با زنانی که سوءاستفاده و خشونت خانگی را تجربه کرده بودند، چند مرحله را شناسایی کرد که معمولاً در رابطۀ سوءاستفاده‌گرانه تکرار می‌شوند.
مراحل چرخۀ سوءاستفاده عبارت‌اند از:
1- مرحلۀ اول: ایجاد تنش
2- مرحلۀ دوم: برخورد خشن
3- مرحلۀ سوم: آشتی
4- مرحلۀ چهارم: آرامش
این مدلِ چرخۀ سوءاستفاده مرجع متخصصان سلامت روان بوده است، ولی معنایش این نیست که شامل همۀ انواع تجربه‌های مرتبط با سوءاستفاده می‌شود.
مراحل سوءاستفاده لزوماً برای همه یکسان نیست و همچنین متضمن این معنا نیست که رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه هرازگاهی «مرخصی» می‌روند. درعوض، این مدل می‌تواند به روشن شدن این نکته کمک کند که رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه در روابط چگونه ممکن است تغییر کنند و در طول زمان تکرار شوند.
مراحل چرخۀ سوءاستفاده ممکن است همواره به ترتیب یکسانی رخ ندهند یا در برخی موارد ممکن است بعضی از آنها اصلاً رخ ندهد. گاهی هم سوءاستفاده می‌تواند بی‌وقفه باشد – همچنان‌که برای خیلی‌ها همین طور است.
همچنین ممکن است این چرخه بین انواع مختلفی از سوءاستفاده در گردش باشد. برای مثال، آزارِ هیجانی ممکن است بر مراحل ایجاد تنش، آشتی و آرامش غلبه پیدا کند، درحالی‌که آزار جنسی یا جسمی ممکن است در طول مرحلۀ برخورد و درگیری افزایش یابد.
ایجاد تنش
در مرحلۀ تنش، شریک سوءاستفاده‌گر ممکن است شروع کند به بروز نشانه‌هایی از سوءاستفاده و بدرفتاری‌هایی که آرام‌آرام شدیدتر و فراوان‌تر می‌شود.
این موضوع شاید به عوامل فشارزای بیرونی هم مربوط باشد، مانند مشکلات اقتصادی، چالش‌های بین‌فردی در محل کار یا سایر محیط‌ها، یا چالش‌های سلامت.
رفتارهای پرتنش ممکن است شامل اینها باشد:
• طغیان‌های هیجانی
• تحریک‌پذیری
• بی‌طاقتی
• بدخلقی
هرچه دنیای بیرون بیشتر و بیشتر غیرقابل‌کنترل به نظر برسد، فرد سوءاستفاده‌گر ممکن است بیشتر و بیشتر به رابطه‌اش به چشم روشی نگاه کند برای اینکه احساس کند قدرت کنترل دارد.
این تنش هرچه آشکارتر شود، شریک غیرآزارگر نیز ممکن است بیش‌ازپیش مضطرب شود. این وضعیت ممکن است منجر شود به اینکه اعمال خاصی از او سر بزند، مثل «قدم زدن روی پوست تخم‌مرغ»؛ یعنی آرام کردن و تسکین دادن تنشِ شریک آزارگر و پیشگیری از هر رخداد آزارگرانه.
برخورد
در بعضی موقعیت‌ها تنشِ مرحلۀ اول از چرخۀ سوءاستفاده شروع می‌کند به شکستن. این اتفاق نیز به یک یا چند برخورد سوءاستفاده‌گرانه منتهی می‌شود.
این مرحله درواقع تلاش شریکِ آزارگر است برای اینکه بتواند آشکارا احساس قدرت و کنترل را دوباره به دست بیاورد.
برخورد سوءاستفاده‌گرانه ممکن است هر بار یا در هر رابطه شکل متفاوتی به خود بگیرد و می‌تواند شامل این موارد باشد:
• ارعاب
• تهدید به خشونت
• شکستن لوازم خانه
• ناسزا، نسبت دادن صفت‌های زشت و سایر خشونت‌های کلامی
• خشونت فیزیکی
• خشونت جنسی
• سرزنش و شرمسارسازی
• روش‌های فریبکارانه، مثل تهدید خاموش یا گَسلایتینگ
• تمسخر
• انزوای اجتماعی
• سوءاستفادۀ اقتصادی
• رها کردن عاطفی
ممکن است مرحلۀ برخورد با هر چرخه‌ای شدت بگیرد. به‌عنوان مثال، ارعاب و ناسزا ممکن است در چند چرخۀ اول حضور داشته باشند و بعدها در رابطه تبدیل شوند به خشونت فیزیکی.
آشتی
پس از برخورد سوءاستفاده‌گرایانه، شریک سوءاستفاده‌گر ممکن است حس کند که تنش کم‌کم دارد محو می‌شود. البته چنین تجربه‌ای برای فردی که در آن سوی دیگر دارد مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد ممکن است کاملاً متضاد باشد.
همین که تنش فروکش می‌کند، چنین افرادی احتمالاً دلشان می‌خواهد رفتارشان را جبران کنند. ممکن است عذرخواهی کنند، شما را غرق محبت سازند یا قول بدهند که کارشان را دیگر تکرار نخواهند کرد.
در این فاز، ممکن است به نظر برسد که شریک سوءاستفاده‌گر صادقانه از رفتارش شرمسار است و عزمش را برای اصلاح جزم کرده. شما هم، از آنجایی که برایش اهمیت قائلید، ممکن است دلتان بخواهد که حرفش را باور کنید و فرصتی دوباره به او ببخشید.
در طول مرحلۀ آشتی حتی ممکن است شریک سوءاستفاده‌گر شروع کند به انجام دادن کارهایی به‌ظاهر رمانتیک، حمایتگرانه و عاشقانه.
آرامش
در طول مرحلۀ آرامش شریک شما ممکن است همچنان دلسوز به نظر برسد؛ باوجوداین ممکن است شما متوجه تغییر رفتارشان شوید که از عذرخواهی به بهانه‌تراشی بابت اعمالشان تبدیل می‌شود.
در طول مرحلۀ آرامش، رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه ممکن است به حداقل برسند. ممکن است دریابید که شریک شما:
• مسئولیت سوءاستفاده را جابجا می‌کند («متأسفم، ولی همه‌ش تقصیر فلان و بهمانه.»)
• رفتارش را توجیه می‌کند («اگه سوپور اون کار رو نکرده بود، منم این‌قدر عصبانی نمی‌شدم.»)
• فریبتان می‌دهد («حالا همچین چیز مهمی هم نبود.»)
این مرحله ممکن است باعث احساس سردرگمی بشود. قبلاً این‌طور به نظر می‌رسیده که شریک شما می‌خواهد اوضاع را درست کند، ولی حالا لحنش به‌طور زیرپوستی رنگ‌وبوی بی‌اعتنایی گرفته که البته نمی‌توانید دقیقاً رویش انگشت بگذارید.
پس از مدتی ممکن است دوباره احساس تنش کنید، چراکه چرخۀ سوءاستفاده دوباره از نو شروع می‌شود.
انواع سوءاستفاده
سوءاستفاده ممکن است هم پنهان باشد و هم آشکار. مثلاً کبودی حاصل از دعوای فیزیکی قابل مشاهده و آشکار است.
شناختن نشانه‌های عاطفی شاید چالش‌برانگیزتر باشد و حتی ممکن است تا سال‌های سال شناسایی نشوند.
برخی از انواع رایج‌تر سوءاستفاده عبارت‌اند از:
• جسمی: ضربه زدن، لگد زدن، گاز گرفتن، سوزاندن یا هرگونه آسیب جسمانی دیگر
• عاطفی: استفاده از روش‌های فریبکاری و به بازی گرفتن، مانند سرزنش و ترس از کنترل و ایجاد پریشانی
• جنسی: اجبار به رفتارها یا تجربه‌های جنسی ناخواسته
• کلامی: ناسزا، نقد، نیش و کنایه یا سایر حملات کلامی
• غفلت: بی‌اعتنایی به نیازهای اساسی انسانی برای سلامتی جسمانی و عاطفی
• تکنولوژیک: استفاده از تکنولوژی، مانند زیر نظر گرفتنِ استفاده از کامپیوتر، به منظور کنترل کردن شریک
• اقتصادی: به‌کارگیری کنترل اقتصادی برای ناتوان نگه داشتن شریک از رفتار مستقل
• مهاجرت: استفاده از وضعیت مهاجرت برای اِعمال قدرت بر شریک
• تعقیب: زیر نظر گرفتن دائمی فرد که کجا می‌رود و چه می‌کند
پایان دادن به چرخۀ سوءاستفاده
متوقف کردن سوءاستفاده به همین راحتی نیست که «خب تمومش کن». طبیعی است که نگران امنیت خودتان، امنیت فرزندانتان یا آسایش حیوان خانگی‌تان باشید.
این نیز موجه است که احساس کنید منابع لازم برای خروج از چنین وضعیتی را ندارید. اینها همگی موقعیت‌های رایجی هستند که هر شریک سوءاستفاده‌گری ممکن است از آنها بهره بگیرد تا شما را نگه دارد.
اگر پای سوءاستفادۀ عاطفی در میان باشد، ممکن است حتی متوجه نشوید که در چرخۀ سوءاستفاده قرار گرفته‌اید.
ولی خروج از رابطۀ سوءاستفاده‌گرانه ممکن است و می‌تواند با شناسایی رفتارهای سمی‌ای آغاز شود که نمی‌توانید تحملشان کنید.
این توصیه‌ها می‌توانند به شما در پایان دادن به چرخۀ سوءاستفاده کمک کنند:
راز خود را با کسی در میان گذاشتن
حرف زدن با دوست یا یکی از اعضای مورداعتماد خانواده می‌تواند به شما در دیدن – و تشخیص – الگوهای رفتاری‌ای کمک کند که ممکن است نشانگر سوءاستفاده باشند. همچنین می‌تواند به شما کمک کنید که جای امنی پیدا کنید تا وقتی در مراحل تنش و برخورد هستید به آنجا بروید.
جستجوی راهنمایی حرفه‌ای
یک فرد متخصص در حوزۀ سلامت روان می‌تواند به شما کمک کند از میان چالش‌های رابطه عبور کنید و نشانه‌های سوءاستفاده را شناسایی کنید. چنین فردی همچنین می‌تواند حامی شما باشد در پروراندن افکار و الگوهای رفتاری‌ای که به مهارت‌های تاب‌آوری منجر می‌شوند. متخصص سلامت روان همچنین می‌تواند منابع و برنامه‌های امنی برایتان فراهم کند تا بتوانید از وضعیت ناامن خارج شوید.
بازسازی اعتمادبه‌نفس خودتان
شما کاملاً حق دارید که در رابطه‌ای امن و احترام‌آمیز باشید. ممکن است همین حالا چنین حسی نداشته باشید یا ممکن است با خودتان بگویید که «هیچ فرد یا هیچ چیز بهتر» دیگری پیدا نخواهید کرد. این همان فکری است که شریک سوءاستفاده‌گر یا کنترل‌کننده دلش می‌خواهد شما باور کنید تا بتواند بر شما اِعمال نفوذ کند.
کاملاً طبیعی است که تجربه‌هایی که از سر گذرانده‌اید اعتمادبه‌نفستان را تحت تأثیر قرار داده باشد.
• سعی کنید برگردید به هرآنچه به شما لذت و اعتمادبه‌نفس می‌بخشد.
• به ارتباط با عزیزانی فکر کنید که مدتی است آنها را ندیده‌اید.
• سرمایه‌گذاری در آموزش، حتی به‌طور غیررسمی، به شما کمک می‌کند احساس قدرت کنید.
• اگر با اضطراب یا افسردگی زندگی می‌کنید، ممکن است دریافت حمایت و کمک برایتان ضروری باشد.
• سعی کنید زمانی را اختصاص دهید به پرداختن به تکنیک‌های آرمیدگی (ریلکس شدن) که می‌تواند از سلامت روان شما محافظت کند.
بیایید جمع‌بندی کنیم
همۀ روابط سوءاستفاده‌گرانه یکسان نیستند. ولی در بعضی موارد سوءاستفاده در چرخه‌ای چهارمرحله‌ای رخ می‌دهد: تنش، برخورد، آشتی و آرامش.
سوءاستفاده ممکن است آشکار یا پنهان باشد، ولی آثار آن واقعی است. اشکالی ندارد اگر که هنوز راه‌های خروج از چنین وضعیتی را پیدا نکرده‌اید، ولی بدانید که پایان دادن به چرخۀ سوءاستفاده امکان‌پذیر است.
کمک گرفتن از حمایت یک متخصص سلامت روان به‌شدت توصیه می‌شود، همچنان که پیدا کردن فضایی امن تا بتوانید کمکی را که لازم دارید، از آنجا دریافت کنید.
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید