ضربان قلبتان بالا رفته، به‌سختی نفس می‌کشید و نمی‌توانید درست فکر کنید – اینها می‌توانند چند نشانۀ شدید حملۀ وحشت‌زدگی باشند. حملۀ وحشت‌زدگی (یا پنیک اتک) یک دورۀ ناگهانی اضطراب است همراه با واکنش بدنی اغراق‌شده نسبت به یک تهدید یا خطرِ واقعی یا تصوری. این هجوم ناگهانیِ ترس یا اضطراب شدید برخی علائم خاص جسمانی و روانی دارد. معمولاً هم فقط ظرف چند دقیقه به نقطۀ اوج شدت خود می‌رسد. علائم پنیک اتک ممکن است مستقیماً در پاسخ به چیزی شوکه‌کننده یا ترسناک باشد، ولی همچنین گاهی نیز بدون هیچ دلیل ظاهری‌ای رخ می‌دهد. دور از انتظار نیست که این ناگهانی بودن و کنترل نداشتن بر آن می‌تواند باعث شود این علائم طاقت‌فرسا و وحشت‌زا به نظر برسند. برای خیلی‌ها حملۀ وحشت‌زدگی ممکن است فقط یک بار رخ بدهد. برای بعضی‌ها هم ممکن است رخداد تکرارشونده‌ای باشد. این اتفاق معمولاً در بستر یکی از مشکلات سلامت روان پیش می‌آید، مانند اختلالات اضطرابی و افسردگی. ولی به‌هرحال حملۀ وحشت‌زدگی را، به هر شکلی که باشد، می‌توان مدیریت کرد. اولین گام در مسیر مدیریت علائم پنیک اتک – چه اتفاقی باشند و چه تکرارشونده – درک کردن آنهاست و اینکه چه احساسی ایجاد می‌کنند.
علائم حملۀ وحشت‌زدگی
در طول حملۀ وحشت‌زدگی ممکن است علائم فیزیکی، هیجانی و شناختی را، همه یکجا، تجربه کنید. براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش 5، متن بازبینی‌شده، از میان نشانه‌های حملۀ وحشت‌زدگی که در ادامه می‌آید، اگر 4 تا یا بیشتر را تجربه کنید، برایتان تشخیص رسمی داده می‌شود:
1. تپش قلب
2. عرق کردن
3. رعشه یا لرزیدن
4. کم آوردن یا بند آمدن نفس
5. احساس خفگی
6. درد قفسۀ سینه
7. تهوع یا ناراحتی شکمی
8. سرگیجه یا مسخ شخصیت (دگرسان‌بینی خود)
9. ترس از مردن یا از دست دادن کنترل
10. کرختی یا مورمور شدن
11. سرما یا گر گرفتن
تپش قلب و قلبی که تند می‌زند
یکی از نشانه‌های رایج پنیک اتک این است که احساس می‌کنید ضربان قلبتان دارد تندتر می‌شود. ممکن است بشنوید یا حس کنید که قلبتان دارد شدیدتر یا تندتر می‌زند، یا متوجه شوید که نبضتان دارد خیلی سخت می‌زند و تاپ‌تاپ می‌کند. معمولاً هم‌زمان که پنیک اتک و علائم آن کم‌رنگ بشود، ضربان قلبتان نیز پایین می‌آید.
عرق کردن
در هنگام بروز حملۀ وحشت‌زدگی، ممکن است شروع کنید به عرق کردن و این هم بخشی از واکنش وحشت‌زدگی است. اگر در مکانی عمومی باشید، ممکن است معذب شوید یا حتی خجالت بکشید، ولی این واکنش معمولاً فقط چند دقیقه طول می‌کشد و کاملاً هم طبیعی است.
رعشه یا لرزیدن
یکی از نشانه‌های اولیه‌ای که هنگام حملۀ وحشت‌زدگی ممکن است تجربه کنید رعشۀ گسترده و کنترل‌نشدنی است و یا لرزیدن دست‌ها و پاهایتان. حتی ممکن است ساعت‌ها پس از تمام شدن سایر علائم حملۀ وحشت‌زدگی همچنان در حال لرزیدن باشید، هرچند با شدت کمتر. وقتی بهبود پیدا می‌کنید و آرام می‌شوید، این لرزش هم کمتر و کمتر می‌شود. این نشانۀ حملۀ وحشت‌زدگی، هرچند شاید معذب‌کننده باشد، نشان‌دهندۀ هیچ مشکل فیزیکی‌ای نیست.
کم آوردن یا بند آمدن نفس
خیلی از افراد در هنگام وقوع حملۀ وحشت‌زدگی به نفس‌نفس می‌افتند یا احساس می‌کنند که انگار دارند خفه می‌شوند. این وضعیت ممکن است باعث شود سرفه کنید، حالت تهوع پیدا کنید یا حتی استفراغ کنید. درست است که این علائم می‌توانند خیلی شدید یا ناراحت‌کننده باشند، ولی به‌هرحال پاسخی طبیعی به هجوم آدرنالینی است که دارید تجربه می‌کنید.
سعی کنید با دم و بازدم عمیق بر پایدار کردن تنفس خودتان تمرکز کنید. ریتم تنفس شما در طول 5 تا 30 دقیقه باید به حالت عادی خودش برگردد.
احساس خفگی
علاوه‌بر کم آوردن نفس، ممکن است درنتیجۀ نفس‌نفس زدن این احساس نیز به شما دست بدهد که انگار دارید خفه می‌شوید. تقلا برای نفس کشیدن شاید علائم پنیک اتک شما را تشدید کند.
هرچند در دل پنیک اتک ممکن است این کار برایتان دشوار باشد، سعی کنید به یاد داشته باشید که این فقط محصول اضطراب است و نه وضعیت جسمانی – شما واقعاً خفه نمی‌شوید. این کار می‌تواند کمکتان کند کنترل تنفس خودتان را دوباره به دست بیاورید و زودتر حالتان بهبود یابد.
درد یا ناراحتی قفسۀ سینه
بین ضربان‌های قلب و نفس‌نفس زدن، ممکن است اضطراب و درد قفسۀ سینه نیز به سراغتان بیاید. اولین باری که چنین چیزی رخ می‌دهد از همه ترسناک‌تر است، چون ممکن است خیال کنید که مشکل از قلبتان است و متوجه نشوید که اضطراب است.
هرچند ناراحتی قفسۀ سینه یکی از نشانه‌های رایج پنیک اتک است، اگر قبلاً هیچ وقت سابقۀ درد قفسۀ سینه نداشته‌اید لازم است که به دنبال مراقبت پزشکی بروید. این کار همچنین کمکتان می‌کنید هر مشکل قلبی احتمالی را نیز دریابید. پزشک با کمک آزمایش‌ها و پرسش‌هایی می‌تواند تشخیص بدهد که آیا مسئله به قلب شما مربوط می‌شود یا به اضطراب.
تهوع یا ناراحتی شکمی
یکی دیگر از عوارض این مقدار آدرنالین احساس تهوع یا ناراحتی شکمی است. این علائم ممکن است دقیقاً در اوج پنیک اتک نمایان بشوند؛ یعنی در طول 10 دقیقۀ اول. گاهی اوقات نیز ممکن است ساعت‌ها پس از تمام شدن پنیک اتک همچنان احساس تهوع داشته باشید. در کل اضطراب می‌تواند باعث ناراحتی شکم بشود.
احساس سرگیجه، عدم تعادل، گیج و منگی یا بی‌حالی
ترکیب علائم حملۀ وحشت‌زدگی – تپش قلب، نفس‌نفس زدن و ترسِ از دست دادن کنترل – ممکن است به ایجاد احساس سرگیجه یا گیجی منجر شود. این هم پاسخی طبیعی به وحشت‌زدگی است. همین که بقیۀ علامت‌ها ناپدید بشوند، کم‌کم احساس پایداری بیشتری پیدا می‌کنید.
مسخ واقعیت یا مسخ شخصیت
همچنان که علائم حملۀ وحشت‌زدگی به اوج می‌رسند، ممکن است کم‌کم این احساس به شما دست بدهد که آنچه دارد اتفاق می‌افتد واقعی نیست یا اینکه کم‌کم محیط اطرافتان را به شکل متفاوتی درک کنید، انگار که در یک فیلم سینمایی هستید. به این حالت مسخ واقعیت می‌گویند. همچنین ممکن است احساس کنید که از خودتان جدا شده‌اید، به شکلی که انگار دیگر به بدن خودتان متصل نیستید. به این وضعیت مسخ شخصیت گفته می‌شود.
ترسِ از دست دادن کنترل
اگر اولین دفعاتی باشد که دارید پنیک اتک را تجربه می‌کنید، نشانه‌های شدیدش ممکن است باعث شود حس کنید که دارید کنترل خودتان یا تسلط بر واقعیت را از دست می‌دهید. همچنین شاید احساس کنید که انگار همه چیز دارد شما را در خودش فرو می‌برد و احاطه‌تان می‌کند. اینها همه فقط احساساتی گذراست – محصول همۀ پردازش‌های فیزیولوژیکی‌ای که دارد در بدنتان رخ می‌دهد – و نه نشان‌دهندۀ سلامتی روانی‌تان.
ترس از مردن
ترس از مردن یکی از رایج‌ترین نشانه‌های پنیک اتک است، به‌ویژه در حمله‌های اول یا برای افرادی که به‌ندرت دچار پنیک اتک می‌شوند. در میان نشانه‌های فیزیکی و اضطراب شدید، ممکن است کم‌کم نگران امنیت فردی‌تان بشوید. به‌هرحال این احساسات نتیجۀ مستقیم وحشت‌زدگی هستند، بنابراین لزوماً نشانگر هیچ مشکل فیزیکی یا مسئلۀ تهدیدکنندۀ حیات نیستند.
کرختی یا احساس مورمور شدن
اگر کم‌کم شروع کردید به احساس سوزن‌سوزن شدن در بدنتان، ممکن است به دلیل اضطراب و آدرنالین باشد. همچنین ممکن است احساس کرختی یا انجماد موقت بکنید. این احساس‌ها غالباً پس از چند دقیقه از بین می‌روند.
احساس سرما یا گرما
در حملۀ وحشت‌زدگی همچنین ممکن است احساس سرما یا گرگرفتی کنید که این هم معمولاً با عرق کردنِ زیاد مرتبط است. این بدن شماست که دارد تلاش می‌کند خودش را با آدرنالین و هجوم وحشت تطبیق بدهد.
سایر نشانه‌ها و احساس‌های پنیک اتک
علاوه بر اینها، ممکن است نشانه‌هایی همچون گریه، سردرد یا استفراغ را نیز تجربه کنید. ولی برای اینکه تشخیص پنیک اتک داده شود، لازم است حداقل 4 مورد از نشانه‌های ذکرشده در بالا را داشته باشید.
احساس پنیک اتک چگونه است؟
در طول حملۀ وحشت‌زدگی، حس‌های چشمگیر فیزیکی‌ای که احساسشان می‌کنید (مانند درد قفسۀ سینه یا تپش قلب) ممکن است به قدری آزاردهنده باشد که فرد آن را با حملۀ قلبی اشتباه بگیرد. نشانه‌های هیجانی و ذهنی هم ممکن است خیلی فراگیر باشند. ممکن است احساس کنید که فاجعه‌ای رخ خواهد داد یا اینکه لازم است از موقعیت فعلی‌تان فرار کنید چون در معرض خطری قریب‌الوقوع قرار دارید.
این درک‌ها و حس‌ها همیشه به یک راه‌انداز مشخص مربوط نمی‌شوند. نشانه‌های پنیک اتک ممکن است شما را غافلگیر کنند و حتی ممکن است زمانی نمایان شوند که دارید استراحت می‌کنید یا خوابیده‌اید. غالباً همین ناگهانی بودن پنیک اتک است که بیش از همه اذیت‌کننده است. بعضی افراد علائم پنیک اتک را فقط یک بار تجربه می‌کنند، ولی همچنین ممکن است بارها و بارها تجربه‌شان کنید یا در طول مدت زندگی‌تان به طور مزمن تداوم داشته باشند.
انواع پنیک اتک
بعضی اشخاص علائم پنیک اتک را در در یک موقعیت خاص هر بار تجربه می‌کنند، مثلاً هر وقت در آسانسور گیر می‌کنند یا وقتی می‌خواهند در جمعی صحبت کنند. در بعضی موارد، پنیک اتک ممکن است نتیجۀ مشکلات پزشکی یا جراحت‌ها هم باشد، یا حتی عوارض جانبی برخی داروهای خاص. همۀ حمله‌های وحشت‌زدگی دلایل یکسان ندارند و البته این دلایل ممکن است هم پیش‌بینی‌شده باشند و هم پیش‌بینی‌نشده.
پنیک اتک پیش‌بینی‌شده و غیرمنتظره
پنیک اتک غیرمنتظره می‌تواند ناگهانی و بدون دلیل یا راه‌انداز واضح رخ بدهد. چنین حمله‌ای ممکن است در هر زمانی و در هر مکانی پیش بیاید و شما هم نمی‌توانید آن را به هیچ چیز مشخصی ربط بدهید. حتی ممکن است روز خود را عالی و بدون استرس گذرانده باشید و بعد ناگهان این نوع از پنیک اتک را تجربه کنید.
پنیک اتک غیرمنتظره معمولاً با هیچ فکر، رخداد یا محرک دقیقی در ارتباط نیست. ممکن است خواب باشید، در حال تماشای فیلم باشید یا مشغول تفریح و خنده با دوستتان. این جنبۀ غیرمنتظره بودنش می‌تواند درک این تجربه را بسیار دشوارتر کند یا آن را خیلی ترسناک‌تر سازد.
پنیک اتک پیش‌بینی‌شده
پنیک اتک پیش‌بینی‌شده و منتظره نتیجۀ یک راه‌انداز (تریگِر) مشخص و شناخته‌شده است. مثلاً اگر از فضاهای کوچک بترسید و بعد داخل آسانسور گیر کنید، ممکن است دچار پنیک اتک پیش‌بینی‌شده بشوید. یا ممکن است زمانی که منتظر انجام عمل جراحی هستید، اگر واقعاً مضطرب شده باشید، ممکن است دچار پنیک اتک بشوید. به عبارت دیگر، شما می‌دانید چرا وحشت کرده‌اید.
پنیک اتک پیش‌بینی‌شده می‌تواند نشانه‌دار موقعیتی یا زمینه‌ای باشد. پنیک اتک نشانه‌دار موقعیتی را ممکن است بلافاصله پس از زمانی تجربه کنید که در یک موقعیت خاص قرار گرفته‌اید که قبلاً باعث شده دچار حملۀ اضطراب یا حملۀ وحشت‌زدگی شوید. مثلاً اگر از عنکبوت بترسید و با یک عنکبوت مواجه شوید، احتمالاً پنیک اتک نشانه‌دار موقعیتی به سراغتان می‌آید.
برعکس، پنیک اتک زمینه‌ای معمولاً در پیِ قرار گرفتن در یک موقعیت خاص رخ نمی‌دهد. به عنوان مثال، ممکن است شما از پرواز بترسید، ولی هر بار که سوار هواپیما می‌شوید حملۀ وحشت‌زدگی بهتان دست نمی‌دهد. به‌جایش، ممکن است پیش از سوار شدن، به‌محض ورود برای سوار شدن یا کلاً پس از ترک هواپیما دچار حملۀ وحشت‌زدگی بشوید. به‌علاوه، ممکن است از افکار ترساننده یا خود اضطراب هم دچار پنیک اتک پیش‌بینی‌شده بشوید.
آیا ممکن است حملۀ وحشت‌زدگی باعث مرگ شما بشود؟
علائم پنیک اتک ممکن است بسیار طاقت‌فرسا باشد. وقتی قلبتان دارد تند می‌زند، نفس کشیدن برایتان سخت شده و، از همه مهم‌تر، مغزتان به شما می‌گوید که دارد می‌میرید، به‌راحتی ممکن است خودتان را قانع کنید که راست می‌گوید. در واقع داشتن چنین احساسی در طول زمان حملۀ وحشت‌زدگی کاملاً طبیعی و رایج است. ولی این چیزی نیست که واقعاً دارد اتفاق می‌افتد.
در هنگام حملۀ وحشت‌زدگی ضربان قلب بالا، احساس خفگی و احساس منگی بیش از همه به دلیل هجوم آدرنالین و نفس‌نفس زدن است. چنین حالتی، در کنار افکار پرشتاب شما، می‌تواند حتی به علائم فیزیکی شدیدتری نیز منجر شود.
درست است که شاید چنین احساسی داشته باشید، ولی واقعاً دچار حملۀ قلبی نشده‌اید یا خطری زندگی‌تان را تهدید نمی‌کند. در واقع علائم پنیک اتک معمولاً خطرناک یا کُشنده نیستند. یکی از تجربه‌های نادر در این باره می‌تواند این باشد که چیزی نمانده از حال بروید یا اینکه وحشت‌زدگی‌تان باعث می‌شود به شکل خاصی واکنش نشان دهید که بتواند شما را در معرض خطر جدی قرار بدهد. مثلاً اگر وحشت‌زده بشوید و از خانه بیرون بدوید و از عرض خیابان عبور کنید، بدون اینکه نگاه کنید آیا ماشینی می‌آید یا نه. ولی اینها اتفاق‌هایی بسیار نادرند. بیشتر آدم‌ها موقع پنیک اتک از حال نمی‌روند یا بیرون نمی‌دوند.
هرچند حملۀ وحشت‌زدگی مُهلک نیست، ممکن است سلامتی بلندمدت شما تحت تأثیر حمله‌های مداوم قرار بگیرد، به‌ویژه اگر بیماری قلبی‌عروقی نهفته‌ای هم داشته باشید. البته معنایش این نیست که ممکن است بر اثر پنیک اتک بمیرید، بلکه حمله‌های متعدد ممکن است تبدیل شود به عاملی خطرزا برای برخی مشکلات سلامتی. برای همین است که خیلی مهم است به دنبال گرفتن کمک حرفه‌ای بروید تا از علائم پنیک اتک پیشگیری و آنها را مدیریت کنید. این هم فکر خوبی است که به طور منظم از تکنیک‌های آرمیدگی (ریلکسیشن) بهره بگیرید.
حملۀ وحشت‌زدگی چقدر طول می‌کشد؟
همۀ حمله‌های وحشت‌زدگی علائم یکسان یا شدت یکسان ندارند. همچنین از نظر مدت زمان نیز با یکدیگر متفاوت‌اند. حمله‌های وحشت‌زدگی رایج تا 30 دقیقه طول می‌کشند و علائم آنها نیز ظرف 10 دقیقۀ اول به اوج شدت می‌رسند و بعد کاهش می‌یابند. ولی بسته به شدت علائمی که دارید، حملۀ وحشت‌زدگی ممکن است به نظر برسد که خیلی بیشتر از اینها طول می‌کشد.
در بعضی موارد ممکن است آثار مازاد را تا ساعت‌ها نیز تجربه کنید، مثل یک اثر موج‌زننده. درنتیجه ممکن است بعضی حس‌های فیزیکی و روانی با شدت کمتر را تا یکی دو روز پس از آغاز حملۀ وحشت‌زدگی نیز داشته باشید.
حملۀ وحشت‌زدگی ممکن است طولانی‌تر بشود یا روزها به شکل موج بیاید و برود. در حقیقت بعضی‌ها حملۀ وحشت‌زدگی را هر روز به مدت چند هفته یا چند ماه تجربه می‌کنند. بعضی‌ها هم ممکن است یک بار دچار حملۀ وحشت‌زدگی بشوند و بعد ماه‌ها یا حتی سال‌ها بگذرد، بدون هیچ حمله‌ای. یاد گرفتن روش‌های کنار آمدن با اضطراب انتظاری و نحوۀ مدیریت علائم پنیک اتک می‌تواند به بعضی افراد کمک کند که بسامد دوره‌های وحشت‌زدگی را کاهش دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار وضعیت‌های زیر شده‌اید، به رفتن پیش متخصص سلامت – پزشک عمومی‌تان یا متخصص سلامت روان – فکر کنید:
• روزها را به شب رساندن برایتان سخت شده و علائم شما مزاحم روابط، کار یا هر فعالیت دیگر روزانه‌تان می‌شود
• داشتن نشانه‌های فیزیکی تکرارشونده، مانند بی‌خوابی، تپش قلب، سردرد یا هر نوعی از درد
• استفاده از مواد مخدر برای تحمل کردن اضطراب و علائم فیزیکی‌تان
• دچار شدن به پنیک اتک پس از انجام دادن عمل جراحی یا وقتی برایتان مشکل پزشکی تشخیص داده شده
• ماندن در خانه باوجود داشتن مسئولیت‌هایی که لازمه‌شان بیرون رفتن شما از خانه است
• علاقه‌مندی به بهتر شناختن علائم خود یا تمایل به بررسی برای تشخیص
• علاقه‌مند به یادگیری بهترین روش‌های خودمدیریتی برای علائمی که دارید یا گزینه‌های مختلف درمانی برای پنیک اتک
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید