بیشتر ما گمان می‌کنیم که اختلال انبار کردن را می‌شناسیم، ولی در واقع تصور شما احتمالاً براساس چیزهایی است که در سینما و تلویزیون دیده‌اید، مگر اینکه این اختلال بر زندگی‌تان اثر مستقیم گذاشته باشد. رسانه‌های عمومی به جنبه‌های روانی عمیق‌تر انبار کردن نمی‌پردازند. به‌علاوه، تصویری که رسانه‌ها از انبار کردن ترسیم می‌کنند ممکن است بر افرادی که با این مشکل سلامت روان درگیرند انگ بدنامی بزند. چیزهای زیادی دربارۀ انبار کردن لازم است بدانید که آنها را از فیلم و سینما نخواهید آموخت.
اختلال انبار کردن چیست؟
اختلال انبار کردن به عمل جمع‌آوری افراطی اشیایی گفته می‌شود که ممکن است ارزش کمی داشته باشند و نیز احساس پریشانی و آشفتگی هنگامی که شخص مجبور شود تصمیم بگیرد که این لوازم را نگه دارد یا دور بیندازد. اگر شما یا یکی از آشناهایتان این نشانه‌ها را دارید، آگاه شدن از پنج مرحلۀ اختلال انبار کردن می‌تواند یاری‌تان کند که حمایت لازم را دریافت کنید.
انبار کردن همان جمع کردن وسایل نیست. کسانی که انبار می‌کنند، مایل‌اند به شکل تکانشی و بدون برنامه‌ریزی چندانی لوازم را جمع کنند و آنها را به شکلی نامنظم نگهداری کنند که محل زندگی و اطراف خانه‌شان را خیلی به‌هم‌ریخته می‌سازد. افرادی که لوازم را انبار می‌کنند معمولاً نسبت به داشته‌هایشان خجالت‌زده‌اند و غالباً اجازه نمی‌دهند دیگران خانه‌شان را ببینند. اختلال انبار کردن ممکن است باعث ایجاد خطراتی برای سلامتی، روابط، فعالیت‌های اجتماعی و فعالیت‌های کاری شخص بشود و گاهی نیز ممکن است به بالا آوردن قرض منجر شود.
برخلاف تصور تاریخی، اختلال انبار کردن با اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یکسان نیست. این دو اختلال را دو مشکل متفاوت در نظر می‌گیرند. البته ممکن است کسی هم OCD داشته باشد و هم رفتارهای مربوط به انبار کردن، ولی کسی که اختلال انبار کردن دارد، رفتارش به تفکر وسواسی ارتباطی ندارد. اشخاصی که اختلال انبار کردن دارند ممکن است ظاهراً پریشانی و آشفتگی کمتری داشته باشند نسبت به اشخاصی که اختلال وسواس فکری-عملی دارند. در اختلال OCD، رفتار انبار کردن معمولاً ناخواسته و بسیار رنج‌آور است و هیچ لذت یا پاداشی در پی ندارد.
نشانه‌ها
براساس اعلام انجمن روان‌پزشکی امریکا (APA)، نشانه‌ها و علائمی که برای تشخیص اختلال انبار کردن به کار می‌روند عبارت‌اند از:
• دشواری پیوسته در جدا شدن از لوازم، حتی اگر ارزش واقعی کمی داشته باشند
• چسبیدن به لوازم به دلیل اینکه احساس می‌کنید لازم است نگهشان دارید و اینکه دور شدن از آنها ممکن است باعث پریشانی‌تان بشود
• داشتن انبوهی از لوازم که فضاهای فعال زندگی‌تان را به هم می‌ریزد، مخصوصاً اگر مانع کاربرد مطلوب آنها شود.
برای اینکه اختلال انبار کردن در فرد تشخیص داده شود، لازم است این نشانه‌ها موجب بروز آشفتگی یا مشکلاتی در زندگی روزانۀ او بشود، مثلاً در زندگی اجتماعی، کار یا توانایی امن نگه داشتن خود یا دیگران.
اختلال انبار کردن ممکن است به بروز مشکلاتی در زندگی شخصی‌تان منتهی شود. ممکن است به روابط خانوادگی صدمه بزند و باعث شود احساس تنهایی کنید یا حس کنید از موقعیت‌های اجتماعی طرد شده‌اید، چرا که به‌راحتی نمی‌توانید اجازه بدهید دیگران به خانه‌تان بیایند. بسته به وضعیت خاص شما، انبار کردن حتی ممکن است برای سلامتی و ایمنی شما مشکل ایجاد کند، مثل بسته شدن راه خروج اضطراری، هجوم موجودات موذی (حشرات یا جوندگان) و به خطر افتادن سلامتی به علت مدفوع حیوانات. اگر بعضی از فضاها یا تجهیزات زندگی مسدود یا غیرقابل‌استفاده شده باشند، ممکن است غذا پختن یا حمام کردن دشوارتر بشود.
داشتن نشانه‌های اختلال انبار کردن ممکن است منجر شود به اینکه به‌هم‌ریختگی گسترده‌ای در محل کار، خانه، ماشین یا هر فضای دیگری (مثلاً فضاهای انباری) داشته باشید. چنین وضعیتی باعث می‌شود استفاده از وسایل یا تجهیزات خانه یا به‌سادگی از جایی به جایی رفتن برایتان دشوار شود. همچنین ممکن است:
• دریابید که به دلیل به‌هم‌ریختگی نمی‌توانید چیزهای مهم خود را، مثل پول یا قبض‌ها، در جای درستی بگذارید
• احساس کنید میزان زیاد داشته‌هایتان که خانه یا محل کارتان را «تصرف کرده‌اند» دارد شما را غرق می‌کند
• دوستان یا اعضای خانواده‌تان را به خانه‌تان دعوت نکنید، چون احساس خجالت یا شرم‌زدگی می‌کنید و حس می‌کنید آنها شما را درک نخواهند کرد
• اجازه ندهید کسی برای تعمیرات به خانه‌تان بیاید.
نمونه‌هایی از انبار کردن
هرچند بعضی‌ها ممکن است طیف گسترده‌ای از چیزها را جمع کنند، عده‌ای معمولاً فقط به یک نوع از وسایل می‌چسبند. پس معنایش این است که اختلال انبار کردن در همۀ افراد یکسان نیست. برخی از اشیای رایجی که افراد انبار می‌کنند عبارت‌اند از:
• روزنامه و مجله
• کتاب
• لباس
• بروشور و نامه، ازجمله کاغذهای تبلیغاتی
• قبض و رسید
• ظرف و جعبه، ازجمله کیسۀ پلاستیکی و جعبۀ مقوایی
• لوازم خانگی
• حیوانات، مانند گربه، سگ، ماهی یا خزندگان
به‌تازگی پژوهشگران در حال تحقیق روی انبار کردن دیجیتال‌اند؛ یعنی انبار کردن ایمیل، عکس و ویدئو. بعضی‌ها معتقدند که انبار کردن دیجیتالی نیز زیرمجموعه‌ای از اختلال انبار کردن است. البته به نظر می‌رسد شدت عواقب این نوع کمتر از انبار کردن فیزیکی باشد، چراکه انبار کردن دیجیتالی همان خطرهای سلامتی، آتش‌سوزی یا امنیت را به دنبال ندارد؛ هرچند ممکن است موجب آشفتگی‌های روانی مشابهی بشود.
دلایل انبار کردن
آدم‌ها بنا به دلایل متعددی انبار می‌کنند. گاهی اعتقاد دارند که یک وسیلۀ خاص در آینده به دردشان خواهد خورد، یا ممکن است احساس کنند که یک شیء:
• ارزش عاطفی و رمانتیک دارد
• خاص یا منحصربه‌فرد است
• ارزان‌تر از آن خریداری شده که بخواهد دور انداخته شود
• تنها چیزی است که آنها را به یاد خاطرۀ خاصی می‌اندازد.
پنج مرحلۀ انبار کردن
انستیتو بی‌نظمی چالش‌برانگیز مقیاسی تعریف کرده تا بهتر بتوان درجۀ به‌هم‌ریختگی و رفتارهای مربوط به انبار کردن را در افراد شناسایی کرد. این پنج مرحله، که البته فقط به اینها محدود نیستند، عبارت‌اند از:
مرحلۀ 1
• بدون هیچ‌گونه به‌هم‌ریختگی افراطی یا وضعیت غیربهداشتی
• تمام فضاهای محل سکونت برای اهداف تعیین‌شده به کار می‌روند
• درها، پنجره‌ها و راهروها در مواقع اضطراری قابل دسترسی‌اند
مرحلۀ 2
• تراکم یا مسدود شدگی مختصر در خروجی‌های اصلی، راهروها و پله‌ها
• شواهدی از کنترل نامناسب حیوانات یا زبالۀ بدبو
• سیستم‌های لوله‌کشی و برقی به‌درستی کار نمی‌کنند
مرحلۀ 3
• به‌هم‌ریختگی قابل رؤیت در بیرون خانه
• دست‌کم یکی از اتاق‌های خانه به دلیل آشفتگی غیرقابل‌استفاده است
• حضور کم‌رنگ حشرات موذی و شواهد محسوس وجود آفت
مرحلۀ 4
• بوی بد یا نشانۀ گرفتگی فاضلاب
• رطوبت قابل مشاهده یا آب راکد که، به دلیل کپک و کپک‌زدگی، خطری برای سلامتی است
• غذای در حال فاسد شدن و عفونت ارگانیک
مرحلۀ 5
• به‌هم‌ریختگی گستردۀ بیرونی و درونی و تهویۀ ناکافی
• دسترس‌ناپذیر بودن تخت‌خواب به دلیل به‌هم‌ریختگی یا هجوم حشرات موذی
• آسیب تعمیرنشدنی به شالودۀ داخلی و بیرونی محل سکونت
این اختلال چقدر رایج است؟
خیلی از افراد همین که می‌فهمند با مشکل خود تنها نیستند، ممکن است احساس آرامش کنند. این دانش همچنین می‌تواند به دوستان و اعضای خانواده‌ای نیز آرامش ببخشد که در جستجوی راهی برای کمک به درمان عزیزان خود هستند.
داده‌ها نشان می‌دهد که رواج انبار کردن حدود 2 تا 6 درصد است. در بزرگسالان بیش از 70 سال این میزان بالاتر است. شدت رفتارهای مربوط به انبار کردن با هر دهه افزایش سن افزایش می‌یابد. هرچند 2 درصد ممکن است میزان ناچیزی به نظر برسد، به یاد داشته باشید که باز هم به معنای میلیون‌ها نفر است. ممکن است خود شما نیز با خیلی‌ها مرتبط باشید.
چه چیزی موجب انبار کردن می‌شود؟
متخصصان سلامت روان هنوز به‌درستی نمی‌دانند که دلیل دقیق اختلال انبار کردن چیست. عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند احتمال ایجاد این مشکل را در اشخاص افزایش دهند. دلایل و عوامل خطرزای احتمالی در ایجاد اختلال انبار کردن عبارت‌اند از:
• داشتن سابقۀ خانوادگیِ اختلال انبار کردن
• تجربۀ تروما (آسیب)، مانند از دست دادن فرد عزیز یا بیماری سخت
• دشواری در پردازش اطلاعات، مانند برنامه‌ریزی، توجه، حافظه و نظم‌دهی
اختلال انبار کردن همچنین ممکن است نشانۀ مشکل دیگری باشد، همچون اختلال کمبود توجه-بیش‌فعالی (ADHD) یا افسردگی.
این اختلال، هرچند با شیوع کمتر، ممکن است مرتبط باشد با:
• هرزه‌خواری، که فرد چیزهای غیرغذایی مصرف می‌کند
• روان‌پریشی
• اختلال عصبی‌شناختی عمده که پیش‌تر به نام زوال عقل شناخته می‌شد
• آسیب مغزی
• سندرم پِرِیدر-ویلی که مشکلی ژنتیکی است
از من چه کمکی برمی‌آید؟
اگر یکی از دوستان یا اعضای خانواده‌تان دارد چیزها را انبار می‌کند، سعی کنید همیشه به یاد داشته باشید که فقط مرتب کردن و تمیز کردن محل زندگی‌شان نمی‌تواند درمان کاملی محسوب شود. به بیان دیگر، عمل سادۀ تمیز کردن فضای یک شخص تضمین نمی‌کند که او در آینده نیز از انبار کردن پرهیز می‌کند. پس با در نظر گرفتن این نکته، خوب است فردی که چیزها را انبار می‌کند سازوکارهایی بیاموزد که از به‌هم ریختگی بپرهیزد، چراکه این کار رفتارهایی را مدل‌سازی می‌کند که می‌تواند برایش مفید باشد:
سازوکارهای مرتب‌سازی
می‌توانید این توصیه‌ها را در اختیار فردی قرار دهید که دوستش دارید:
• تصمیم‌گیری فوری دربارۀ نگه داشتن یا دور انداختن چیزها، به‌جای نگه داشتن و مؤکول کردن تصمیم‌گیری به بعدتر
• فکر کردن دوباره دربارۀ آنچه به خانه‌تان راه می‌دهید، به‌جای به دست آوردن تکانشی اشیا
• اختصاص دادن روزانه 15 دقیقه به مرتب‌سازی، با آغاز از چیزهای کوچک و رسیدن به بزرگ‌ترها.
حمایت عاطفی
حتی فقط فکر کردن به بحث دربارۀ عادت‌های فرد در انبار کردن چیزها ممکن است باعث اضطراب شود. این کاملاً قابل‌درک است. هنگامی که بالاخره تصمیم گرفتید با عزیزتان حرف بزنید، اطمینان حاصل کنید از اینکه دارید حمایت عاطفی موردنیازش را هم در اختیارش قرار می‌دهید. می‌توانید از این ابزارهای عاطفی بهره بگیرید:
• احترام: به یاد داشته باشید که کل این روند و تصمیم مطلقاً متعلق به اوست.
• هم‌دردی: تلاش کنید که دریابید او در چه موقعیتی است.
• تشویق: پیشنهادهایی برای ایمن‌تر کردن خانه‌اش به او بدهید، مثلاً انبوه لوازم را از راهروها و جلو درها بردارد.
همچنین، باتوجه‌به ماهیت اختلال انبار کردن، اگر تلاش‌هایتان برای کمک به فرد موردعلاقه‌تان به نتیجه نرسید، دلخور نشوید. فراموش نکنید که اگر خود فرد از دورن انگیزۀ کافی برای تغییر نداشته باشد، آمادگی پذیرش کمک شما را نیز نخواهد داشت.
درمان
گزینه‌های درمانی مختلفی می‌توانند به کاهش رفتارهای انبار کردن کمک کنند، خانه را امن‌تر سازند، کیفیت زندگی را بهبود بخشند و آشفتگی ناشی از نگه داشتن یا دور انداختن اشیا را کاهش دهند. برخی از آنها عبارت‌اند از:
• رفتاردرمانی شناختی (CBT): رفتاردرمانی شناختی می‌تواند فرد را حمایت کند تا تعداد اشیایی را که جمع می‌کند کاهش دهد، به تمرین ردیف کردن و دور انداختن چیزها کمک کند و بازسازی شناختی را فعال سازد تا فکرها و باورهای مرتبط با دلبستگی به اشیا را به چالش بکشد.
• مصاحبۀ انگیزشی (MI): مصاحبۀ انگیزشی می‌تواند به فرد کمک کند که ارزش‌ها و هدف‌هایش را با رفتارهایش مرتبط سازد و با بارش مغزی به روش‌هایی برسد برای تغییر آن دسته از رفتارهایی که با ارزش‌ها و هدف‌هایش هم‌سو نیست و درنهایت انگیزۀ فرد را افزایش بدهد.
• آموزش مهارت‌ها: با این روش می‌توان به افراد یاد داد که لوازمشان را در محل زندگی‌شان چگونه مرتب سازند، از راهکارهای حل مسئله برای پرداختن به مسائل رایجی بهره ببرند که هنگام کار روی شلوغی‌هایشان ایجاد می‌شود، و بتوانند تصمیم بگیرند که لوازم موردنیاز را نگه دارند و چیزهایی را که باعث به‌هم‌ریختگی می‌شوند دور بیندازند.
• دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند به بعضی افراد کمک کنند تا، از طریق حل کردن حالت‌های دشوار احساسی، در روند درمان خود درگیر شوند.
بیایید جمع‌بندی کنیم
اختلال انبار کردن مسئله‌ای است که می‌تواند به‌خودی‌خود وجود داشته باشد، ولی همچنین ممکن است با سایر مسائل سلامت روان نیز هم‌زمان ایجاد شود. ممکن است یافتن ابزار مناسب برای دریافت حمایت دشوار به نظربرسد، ولی همیشه به یاد داشته باشید که ابزارهای مناسب همیشه وجود دارند و اینکه گفتگو کردن ضروری است.
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید