شما هم بارها و بارها لغت روانکاو را شنیده‌اید. همیشه این سؤال مطرح می‌شود که روانکاو واقعاً چه کاری انجام میدهد و چه زمانی بهتر است به او مراجعه کنیم؟ یا اینکه تفاوت حوزه تخصصی روانکاوان، با دیگر متخصصان حوزه سلامت روان در چیست؟ در این مقاله می‌خواهیم کمی بیشتر با روانکاو و روانکاوی آشنا شویم و تا حدودی به سؤالات شما پاسخ دهیم. البته گفتگو در مورد حوزه تخصصی روانکاوان بحث بسیار گسترده‌ای است و ما در این مقاله فقط به خلاصه‌ای از آن می‌پردازیم.
هر آنچه که باید از روانکاو بدانیم
روانکاوی یکی از قدیمی و معتبرترین رویکردهای درمانی است که در طول تاریخ، بیش از هر رویکرد یا تئوری دیگری مورد توجه متخصصین حوزه سلامت روان بوده است. هدف از روانکاوی کمک به بیماران و مراجعین است، تا بتوانند نیروهای ناخودآگاه روان انسان را بهتر درک کنند، و همچنین بتوانند تأثیر آن نیروها را بر روی رفتار، افکار و هیجانات خود، ببینند. این رویکرد بر پایه نظریه زیگموند فروید ابداع شده و خود او جز اولین روانکاوان بزرگ و برجسته تاریخ به شمار می‌رود.
روانکاوی چیست؟
قبل از آنکه بیشتر با روانکاو آشنا شویم، بهتر است کمی بیشتر در مورد روانکاوی بدانیم. فروید ناخودآگاه را به عنوان انبار یا مخزنی از امیال، افکار، و خاطراتی توصیف کرد، که در زیر سطح هوشیار یا خودآگاه انسان قرار دارد. او باور داشت که تأثیرات ناخودآگاه سبب بروز پریشانی‌های روانی و مشکلات ذهنی می‌شود. بنابراین روانکاوی به بررسی نیروی‌های ناخودآگاه، و تأثیرگذاری آن‌ها بر روی رفتار و افکار انسان می‌پردازد. روانکاو به بررسی تجربیات دوران کودکی فرد می‌پردازد تا هر دو متوجه شوند چگونه رویدادهای دوران کودکی فرد بر روی رفتار و هیجانات و افکار امروز او تأثیر می‌گذارد. البته چیزی که در روانکاوی اهمیت بیشتری از بررسی عوامل دوران کودکی دارد، پاسخ‌های احساسی اینجا و اکنون مراجع در طول جلسات درمان است.
روانکاو چگونه جلسه را مدیریت می‌کند
روانکاوان در طول جلسات با دقت به حرف‌های مراجعین خود گوش میکنند و از لابه‌لای حرف‌های آن‌ها در جستجوی یافتن الگویی ناکارآمد هستند که بر روی رفتار و هیجانات آن‌ها تأثیرات منفی دارد. روانکاوان معتقدند که تجربیات دوران کودکی، در کنار احساسات، افکار و انگیزه‌های ناخودآگاه، نقش کلیدی بر روی رفتار و عادات ناکارآمد مراجع، ایفا میکنند. گوش دادن یا گوش دادن فعال (Active Listening) یکی از مهم‌ترین تکنیک های روانکاوی به شمار می‌رود و به روانکاو کمک می‌کند تا سریع‌تر به اطلاعات مورد نیاز خود برسد.
تکنیک های مورد استفاده در روانکاوی
البته نکته‌ای که باید به آن اشاره کنیم این است که ما در این مقاله به بررسی ساختار کلی روانکاوی سنتی می‌پردازیم. در طول سالیان گذشته زیرشاخه‌های متعددی مانند روان‌درمانی پویشی فشرده و کوتاه (ISTDP) به وجود آمده که تحقیقات نشان می‌دهند که بسیار موثر و کارآمد هستند. البته این زیرشاخه‌ها فاصله چندانی با آموزه‌های ابتدایی فروید ندارد، اما بیشتر به رابطه درمانی اینجا و اکنون درمانگر و درمانجو توجه میکنند. مثلاً تکنیک تداعی آزاد آن چنان در روش‌های مدرن مورد استفاده قرار نمی‌گیرد اما بررسی دفاع‌های روانی، حتی امروزه نیز یکی از مهم‌ترین بخش‌های روانکاوی در نظر گرفته می‌شود. روانکاو در طول جلسه دائماً مشغول بررسی دفاع‌های روانی مراجع است و تلاش می‌کند با کمک او، کارکرد دفاع را تغییر دهد. یکی دیگر از روش‌های مورد علاقه روانکاوان، تفسیر خواب است. از سال 1899 که فروید کتاب تفسیر خواب خود را نوشت، تا به امروز، تقریباً تمامی متخصصین حوزه سلامت روان به اهمیت رویا واقف هستند. فروید معتقد بود که می‌توان به توجه به رویای انسان، تا حدود زیادی با تکانه‌های ناخودآگاه آشنا شد.
فرآیند روانکاوی
افرادی که تمایل به شرکت در جلسات روانکاوی دارند، باید حداقل هفته‌ای یک بار در جلسات شرکت کنند. البته تعداد جلسات با توجه به مشکل مراجع ممکن است حتی به سه جلسه در هفته افزایش پیدا کند، اما در ایران عموماً هفته‌ای یک جلسه مناسب و تأثیرگذار خواهد بود.
درمان ممکن است سخت باشد
یکی از تفاوت‌های بارز این رویکرد با رویکردهای دیگر روان‌شناختی، تجربیات سخت و سنگین مراجع در طول جلسات است. با توجه به اینکه روانکاو به احساسات و هیجانات مراجع توجه زیادی دارد، دائماً به او کمک می‌کند تا بتوانند احساسات سرخورده درون ناخودآگاه خود را تجربه کند. این تجربیات در ابتدا دردناک هستند. و به دلیل همین درد است که ناخودآگاه آن‌ها را از دسترس شما دور نگه می‌دارد.
مواجهه با نیروهای ناخودآگاه
این رویکرد روان‌درمانی غالباً شامل تحریک واکنش‌های هیجانی و کار با مکانیزم های دفاعی می‌شود. روانکاو باید بتواند هیجانات مربوط به خاطرات گذشته را فعال کند. دستیابی به بینش در مورد احساسات، رفتار و تجربیات، می‌تواند به مراجع در فهم ناخودآگاه خود کمک کند. فراموش نکنیم که نیروهای ناخودآگاه، به صورتی دائمی بر روی رفتار و تجربیات انسان اثر می‌گذارند. بنابراین آگاهی نسبت به آن‌ها می‌تواند به ما کمک کند تا از رفتار و عادات اتوماتیک خلاص شویم. اما یکی مهم‌ترین دستاوردهای جلسات روانکاوی، یادگیری مهارت‌ها در مواجهه با مشکلات آینده است. مراجعین در طول جلسات با اضطراب و دفاع‌های روانی خود آشنا می‌شوند که به آن‌ها کمک می‌کند در موقعیت‌های مشابه، بهتر بتوانند اضطراب را تحمل کنند. و در نهایت هدف نهایی از درمان، کمک به مراجع برای افزایش تاب آوری و تحمل حل بد است.
فواید درمانی روانکاوی چیست
مانند تمام رویکردهای درمانی در حوزه سلامت روان، روانکاوی نیز توانایی و ضعف‌های خاص خودش را دارد. البته کاملاً مشخص است که میزان کارآمدی رویکرد بستگی بسیار زیادی به عملکرد روانکاو و مراجع دارد.
تحقیقات گسترده در طول سالیان گذشته، میزان تأثیرگذاری رویکرد در ایجاد رابطه ای بدون قضاوت را به ما نشان میدهد. اما به صورت کلی، حوزه اصلی و تخصصی روانکاوی، اختلالات اضطرابی و اختلالات هیجانی است. همچنین روانکاو در درمان افسردگی نقش بسیار کلیدی ایفا می‌کند.
چه اختلالاتی را می‌توان با روانکاوی درمان کرد
روانکاو در حوزه درمان مجموعه‌ای از اختلالات روانی آموزش می‌بیند و کسب مهارت می‌کند. در این بخش به تعدادی از این مشکلات اشاره می‌کنیم:
- اختلال شخصیتی وسواسی جبری
- افسردگی
- اختلالات سایکوسوماتیک
- فوبیا
- اضطراب
- مشکلات هویتی
- مشکلات هیجانی و تروما
- رفتارهای خود تخریبگری
- مشکلات رابطه‌ای
- مشکلات جنسی
نرخ موفقیت در روانکاوی چه میزان است
همان طور که قبلاً اشاره کردیم، این رویکرد می‌تواند در درمان مجموعه‌ای از اختلالات روانی موثر باشد، اما نقش روانکاو و نوع عملکرد او در طول جلسات، اهمیت به مراتب بیشتری از رویکرد دارد. بنابراین در نهایت آن چیزی که در کانون اصلی توجه مراجعین باید باشد، ویژگی‌های شخصیتی و نحوه عملکرد روانکاو است.
روانکاوی در کاهش شدت نشانگان اختلال نیز موثر است
تحقیقات به ما نشان داده که می‌توان از روانکاوی برای درمان یا کاهش شدت نشانگان اختلالات روانی استفاده کرد. در واقع شرکت در جلسات روانکاوی حتی در کوتاه مدت نیز می‌تواند سبب بروز علائم مثبت در مراجع بشود.
روانکاوی می‌تواند به تغییرات ماندگار منجر شود
نباید فراموش کنیم که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مراجعین این است که آیا تغییرات فعلی آن‌ها ماندگار خواهد بود یا نه. خوشبختانه تحقیقات به ما نشان داده که روانکاوی می‌تواند منجر به ایجاد تغییرات پایدار رفتاری و هیجانی در انسان شود. البته این موضوع به متغیره‌های بسیار بستگی دارد که به عنوان مثال می‌توانیم به توانایی تغییرپذیری مراجع یا مهارت روانکاو اشاره کنیم. اما به صورت کلی، می‌توان به نتایج درمان خوش‌بین بود.
چگونه روانکاوی با دیگر رویکردهای درمانی متمایز است
در این بخش می‌خواهیم به تفاوت عملکرد روانکاو با یک درمانگر شناختی رفتاری بپردازیم:
تمرکز بر روی هیجانات و نحوه ابراز آن‌ها: در حالی که CBT بیشتر بر روی شناخت و رفتار متمرکز است، روانکاو توجه زیادی را به هیجاناتی که مراجع تجربه می‌کند، اختصاص میدهد.
بررسی اجتناب: افراد گاهی از تجربه هیجان، افکار و موقعیت‌های خاص اجتناب میکنند. درک دلیل اجتناب مراجع و روانکاو می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا بهتر دلایل و موانع را بررسی کنند.
شناسایی الگوهای تکراری در افکار، احساسات و رفتار: گاهی اوقات شاهد هستیم که مراجعین از این الگو یا عادات تکراری آگاه هستند، اما نمی‌توانند آن‌ها را بشکنند. گاهی اوقات نیز مراجع حتی به این الگوها هوشیار نیستند.
تاکید روی صحبت در مورد تجربیات گذشته: همان طور که قبلاً اشاره کردیم، مقاله ما در مورد روانکاوی سنتی است. در گرایش‌های مدرن روانکاوی، شاهد توجه بیشتر به فضای اینجا و اکنون هستیم، اما در روانکاوی سنتی، خاطرات و تجربیات گذشته اهمیت بسیاری دارند.
بررسی روابط بین فردی: در طول جلسات درمان و با کمک روانکاو، مراجع می‌تواند به بررسی و تحلیل روابطش با دیگران بپردازد.
تمرکز بر ارتباط با خود: رابطه با خود همیشه یکی از مهم‌ترین چالش‌های درمان به شمار می‌رود. انسان دائماً مشغول گفتگو ناهشیار با خود است و این گفتگو تجربیات متعددی در ما ایجاد می‌کند. روانکاو تلاش دارد تا مراجعین را به این گفتگو درونی آگاه کند.
در نهایت به خاطر داشته باشید، که روانکاو نیز مانند دیگر متخصصان سلامت روان، وظیفه دارد به شما در حل مشکلات و چالش‌های زندگی کمک کند. اما میزان موفقیت جلسات، ارتباط زیادی با نحوه مشارکت مراجع دارد. البته روانکاو در طول جلسه به شما کمک خواهد کرد که بهتر بتوانید در جلسه همکاری کنید.
روانکاوان و روانشناسان وظیفه دارند سطح سلامت روانی جامعه را افزایش دهند. در طول این مسیر هر کدام از روش و رویکردهای علمی اثبات‌شده استفاده میکنند. بهتر است مراجعین قبل از شرکت در جلسات درمان با تخصص و رویکرد متخصصان آشنا شوند تا به فردی مراجعه کنند تا بتواند بیش‌ترین کمک را به آن‌ها ارائه دهد.
حسان صادقی
نظرتان را درمورد کارگاه با ما به اشتراک بگذارید